Kawa to jeden z ulubionych napojów na całym świecie. Niektórzy wprost nie wyobrażają sobie początku dnia bez filiżanki, kubka czy szklanki (w zależności od zwyczajów) parującego aromatycznego naparu. Czysta, z mlekiem, śmietanką, cukrem - nie ważne, jaka, ale musi być. Historia kawy w Europie zaczyna się dopiero w XVII wieku, ale jej początki na świecie sięgają przeszło tysiąca lat przed naszą erą.
Długa historia małej czarnej
Kawę jako pierwsi zaczęli wykorzystywać mieszkańcy dzisiejszej Etiopii. Według legendy niezwykłe właściwości kawy zostały odkryte zupełnie przypadkiem. Etiopski pasterz Kaldi zauważył, że stado jego kóz jest wyjątkowo odporne na zmęczenie. Brykały i hałasowały nawet w nocy, przez co pasterz nie mógł się wyspać. O radę poprosił mnichów z pobliskiego klasztoru. Ci stwierdzili, że kozy chętnie jedzą nieznane im jagody z krzewów o pięknych, ciemnozielonych liściach. Okazało się, że nasiona tego krzewu mają niezwykłe właściwości, choć ich smak pozostawiał sporo do życzenia.
Ówczesna kawa nie przypominała bowiem w niczym dzisiejszej „małej czarnej”. Zielone ziarna tłuczono i gotowano. Ten wprawdzie orzeźwiający, ale niezbyt smaczny napój podawano zwykle z masłem i solą.
Na pomysł prażenia ziaren kawy wpadli Arabowie. Prawdopodobnie ktoś spróbował zielonych ziaren, stwierdził, że są paskudne i wrzucił resztę do ogniska. Po chwili okazało się, że uprażone ziarna przepięknie pachną, a zmielone i zalane wodą smakują zupełnie inaczej niż zielone. To już dość współczesna historia, ponieważ przyjmuje się, że Arabowie kawę przywieźli na swoje tereny dopiero w XIII wieku. Prażone ziarna, podawane w postaci pysznego, mocnego naparu, szybko zdobyły popularność w krajach Wschodu. Za czasów Sulejmana Wspaniałego (XVI wiek) kawa stała się wręcz napojem państwowym – pobudzała męstwo i energię żołnierzy.
Europa kontynentalna poznała kawę dzięki Polakowi. Po zwycięstwie Jana III Sobieskiego nad Turkami pod Wiedniem, w zdobytych łupach znaleziono mnóstwo worków kawy. Zainteresował się nimi Franciszek Kulczycki, który założył pierwszą kawiarnię w Wiedniu. Spopularyzował kawę dodając do niej cukru i mleka. O miłości Europejczyków do kawy świadczy hołd, jaki oddał napojowi Jan Sebastian Bach komponując „Kantatę kawową”.
W czasie, gdy Kulczycki zakładał pierwszą kawiarnię, na Wyspach Brytyjskich działało już ponad 3 tysiące kawiarni. Czarny napój pito też w Wenecji, która w ówczesnych czasach miała bogate kontakty handlowe z arabskim Wschodem.
Na tereny Polski kawa trafiła ze strony tureckiej również pod koniec XVII wieku. Uwielbiał ją Jan III Sobieski, a modę na jej picie rozpropagowali królowie sascy.
Jak przyrządzić kawę
Przyrządzanie kawy to wielka sztuka, zwłaszcza, że każdy lubi ją pić inaczej. Do niedawna w Polsce najpopularniejsza była tzw. kawa po turecku, czyli zalana wrzątkiem zmielona kawa. Pito ją z dodatkiem cukru, mleka, śmietanki lub samą. Do dziś jest sporo miłośników tak parzonej kawy.
W miarę jak Polska otwierała się na świat, pojawiały się nowe sposoby na parzenie kawy. Najpierw pojawiły się ekspresy przelewowe, bardzo popularne w Stanach Zjednoczonych. Praktycznie w każdym biurze stoi tam taki ekspres ze stale pełnym dzbankiem niezbyt mocnej kawy.
Wkrótce sympatię miłośników małej czarnej zyskały inne ekspresy do kawy, które dawały dużo mocniejszy i aromatyczniejszy napar, czyli ekspresy ciśnieniowe delonghi. Są one niezwykle popularne we Włoszech i Francji. To właśnie z nich otrzymujemy słynne włoskie espresso. Taką kawę dostaniemy też we wszystkich francuskich bistrach.
Obecnie pojawiły się niewielkie ekspresy do kawy, które znakomicie nadają się do parzenia kawy w domowym zaciszu. Większość z nich ma o wiele więcej funkcji niż tylko parzenie espresso. Doskonale nadają się do robienia cappuccino czy latte, bowiem mają specjalne programy, które umożliwiają spienianie mleka. Fachowcy od kawy, czyli bariści, potrafią wykorzystać taki ciśnieniowy ekspres do maksimum, serwując kawy z przeróżnymi dodatkami i ciągle wymyślając nowe smaki.
Dla miłośników tradycji jest jeszcze jedna ciekawa możliwość. To ciśnieniowe kawiarki. Te proste urządzenia dają świetny napar. Są wciąż popularne we włoskich i francuskich domach. Wiele osób nastawia kawiarkę na kuchence jako pierwszą rzecz przebudzeniu. Dopiero z filiżanką tak zaparzonej kawy zaczyna na dobre dzień.
Jaką kawę wybrać
Kiedyś kawa uprawiana była wyłącznie w Afryce. Krzew kawowy ma spore wymagania klimatyczne – wymaga, w zależności od odmiany, klimatu tropikalnego lub subtropikalnego. Francuzi zaczęli uprawiać kawę także w Gujanie. Bardzo pilnowano, aby sadzonki i nasiona nie przedostały się do innych krajów Ameryki. Jednak Portugalczykom udało się przemycić nasiona kawy w bukiecie kwiatów. Wkrótce Brazylia stała się jednym z największych producentów kawy na świecie.
Rozróżnia się trzy główne gatunki kawy: Arabika, Robusta i Coffea Liberica. Najstarszym i obecnie najpopularniejszym gatunkiem jest Arabika. Ma ona łagodny smak, jest bardzo aromatyczna. Zawiera niezbyt dużo kofeiny (od 1% do 1,7%). Arabika jest dość trudna w uprawie, ma spore wymagania. Najlepsze warunki do jej uprawy to Brazylia, Jawa, Afryka i Indie.
Robusta, zwana też kawą kongijską, została odkryta dopiero w XIX wieku. Jest o wiele odporniejsza na warunki atmosferyczne niż Arabika, ma też większą zawartość kofeiny. Dzięki swoim właściwościom napary z Robusty są wyjątkowo pobudzające.
Ostatni z gatunków, Liberika, stanowi tylko ok. 1% upraw. Krzewy tego gatunku rosną bardzo nierównomiernie, więc większość hodowców rezygnuje z ich uprawy na rzecz gatunków, które są zdecydowanie bardziej przewidywalne w uprawie. Jest też o wiele mniej aromatyczna.
Jednak zwykle nie pije się czystych gatunków kawy. Kawy, które kupujemy w sklepach to zwykle rozmaite mieszanki. Stworzenie dobrej mieszanki, która będzie miała doskonały smak i aromat oraz odpowiednią ilość kofeiny, jest prawdziwą sztuką.
Kawa mielona czy ziarnista
Kiedyś kupowano wyłącznie kawę ziarnistą, a domach podstawowym wyposażeniem były młynki. Potem tendencja się odwróciła i w sklepach dostępna była wyłącznie kawa mielona. Obecnie widać ponowny powrót do kawy ziarnistej i własnoręcznego mielenia. To nie dziwi, ponieważ smakosze twierdzą, że świeżo palona i zmielona kawa smakują zupełnie inaczej niż kawa mielona przemysłowo.
Jaką kawę wybrać? To oczywiście zależy od preferencji. Ci, którzy wybierają kawę mieloną, uważają, że oszczędza to czas, a kawa wcale nie jest gorsza. Wyjątkowi smakosze zawsze wybiorą kawę ziarnistą. Dla tych ostatnich są już ekspresy do kawy, które wyposażone są w młynki. Mielą one kawowe ziarna bezpośrednio przed zaparzeniem kawy.
Od niedawna pojawiły się też ekspresy, które pozwalają na błyskawiczne przygotowanie kawy dzięki specjalnym kapsułkom. Wystarczy włożyć do ekspresu gotową kapsułkę z wybraną kawą i już po chwili filiżanka pysznego napoju jest gotowa. To rozwiązanie jest szczególnie popularne w biurach, gdzie każda sekunda jest cenna.
Autorka tekstu: Hanna Buczkowska
